પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના ભારત સરકારે જૂન 2015માં શરૂ કરી હતી, જેનો મુખ્ય હેતુ દેશના દરેક નાગરિકને પાકું ઘર ઉપલબ્ધ કરાવવાનો છે. સરકારનો ધ્યેય છે કે કોઈપણ નાગરિક ઘર વગર ન રહે અને સૌ માટે સસ્તું, સુરક્ષિત અને રહેવા લાયક આવાસ ઉપલબ્ધ થઇ શકે. PMAY અંતર્ગત, જરૂરિયાતમંદ લોકોને માત્ર મકાન માટે નાણાકીય સહાય જ આપવામાં નથી આવતી, પણ તેમાં પાણી, વીજળી, ગેસ કનેક્શન, અને સ્વચ્છતા જેવી પાયાની સુવિધાઓ પણ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે.
PMAY ની મુખ્ય રચના અને વિભાગો
આ યોજના બે મુખ્ય વિભાગોમાં વહેંચાયેલ છે – PMAY-Gramin (ગ્રામીણ) અને PMAY-Urban (શહેરી). બંને વિભાગોનાં લક્ષ્યો અને લાભાર્થી વર્ગ જુદાં-જુદાં છે, પણ બંનેનો ઉદ્દેશ્ય ઘરોની સુવિધા બધાને પૂરી પાડવાનો જ છે. ગ્રામિણ વિસ્તારોમાં લોકો માટે પાકા મકાન બનાવવાનું લક્ષ્ય PMAY-Gramin દ્વારા અને શહેરોમાં રહેતા ગરીબ અને મધ્યમ વર્ગના લોકોને આવાસ મળવો PMAY-Urban દ્વારા સુનિશ્ચિત થાય છે.
PMAY-Gramin (પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના – ગ્રામિણ)
PMAY-Gramin ખાસ કરીને ગ્રામિણ વિસ્તારોમાં રહેતા એવા લોકોને ધ્યાનમાં રાખીને બનાવવામાં આવી છે જેમણે હજુ સુધી પાકું મકાન મેળવ્યું નથી અથવા જે અપૂર્ણ/કાચા ઘરોમાં રહે છે. અગાઉ આ યોજના ઈન્દિરા આવાસ યોજના તરીકે ઓળખાતી હતી. આ યોજના હેઠળ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકાર ઘરોના નિર્માણ માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે. મેદાની વિસ્તારોમાં દરેક પાકાં મકાન માટે રૂ. 1.20 લાખ અને પર્વતીય તથા વિશિષ્ટ વિસ્તારોમાં રૂ. 1.30 લાખ સુધી સહાય આપવામાં આવે છે. આ સિવાય લાભાર્થીઓને ગેસ કનેક્શન, વીજળી અને પાણી જેવી સુવિધાઓ પણ કેન્દ્ર સરકારની અન્ય યોજનાઓ દ્વારા આપવામાં આવે છે. યોજનાની એક મહત્વપૂર્ણ વાત એ છે કે લાભાર્થીઓની પસંદગી સોશિયલ ઈકોનોમિક કાસ્ટ સેસ (SECC) 2011ના ડેટા અને આવાસ+ સર્વે (2018-19)ના આધારે થાય છે.
PMAY-Urban (પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના – શહેરી)
PMAY-Urban એ શહેરી વિસ્તારોમાં રહેતા ઓછી અને મધ્યમ આવક ધરાવતા પરિવારો માટેની યોજના છે. દેશભરના લગભગ 4,300 થી વધુ શહેરો અને નગરો આ યોજનામાં આવરી લેવામાં આવ્યા છે. આ યોજના હેઠળ ઝુપડપટ્ટીઓના પુનર્વાસનથી લઈને નવી ઘર બંધાણીઓ સુધી વિવિધ પાસાઓ આવરી લેવામાં આવે છે. સરકાર ઘરના નિર્માણ માટે રૂ. 1.5 લાખની સીધી સહાય આપે છે અને આવાસ લોન પર 6.5 ટકા સુધીની વ્યાજ સબસિડી પણ આપવામાં આવે છે. લોનની વધુમહત્તમ અવધિ 20 વર્ષ સુધી હોઈ શકે છે. PMAY-U હેઠળ મહિલાઓને ઘર માલિકી આપવાનું પ્રોત્સાહન આપવામાં આવે છે અને વરિષ્ઠ નાગરિકો તથા દિવ્યાંગો માટે ગ્રાઉન્ડ ફ્લોર ફરજિયાત રાખવામાં આવ્યો છે.
PMAY 2.0 – નવો તબક્કો (2024-2029)
સરકાર દ્વારા PMAY નો નવો તબક્કો 1 સપ્ટેમ્બર 2024 થી શરૂ કરવામાં આવશે, જેને PMAY 2.0 તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ તબક્કો 2028-29 સુધી ચાલશે અને તેનો ઉદ્દેશ્ય 3 કરોડ નવા ઘરોનું નિર્માણ કરવાનો છે. તેમાંમાંથી 2 કરોડ ઘર ગ્રામિણ વિસ્તારો માટે અને 1 કરોડ ઘર શહેરી વિસ્તારો માટે નિર્ધારિત છે. આ યોજનાને કેન્દ્રીય મંત્રિમંડળ દ્વારા મંજૂરી આપવામાં આવી છે અને તેના માધ્યમથી વધુ લાભાર્થીઓ સુધી આવાસની સુવિધા પહોંચાડવામાં આવશે.
PMAY માટે અરજી કરવાની પ્રક્રિયા
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના માટે ઓનલાઈન અને ઑફલાઈન બંને માધ્યમથી અરજી કરી શકાય છે. ઓનલાઈન અરજી કરવા માટે ઉમેદવારોએ pmaymis.gov.in વેબસાઈટ પર જઈને “Citizen Assessment” વિભાગમાં પોતાના આધાર નંબર અને અન્ય વિગતો દાખલ કરીને અરજી ફોર્મ ભરવું પડે છે. અરજી દરમિયાન બેંક ખાતાની માહિતી, આવક પ્રમાણપત્ર, નિવાસ પુરાવો, આધાર કાર્ડ અને ઘર સંબંધિત વિગતો આપવા પડે છે. અરજી કર્યા પછી રજિસ્ટ્રેશન નંબર પ્રાપ્ત થાય છે, જેના માધ્યમથી આગળની કામગીરી અને સ્થિતિ જાણવી શક્ય બને છે.
PMAY હેઠળ પાત્રતા કઈ રીતે નક્કી થાય છે?
PMAY હેઠળ અરજી કરતા વ્યક્તિની પાત્રતા કેટલીક શરતો પર આધારિત હોય છે. સૌથી પહેલા, અરજદારે ભારતીય નાગરિક હોવો જોઈએ અને તેના નામે પહેલાથી કોઈ ઘર નથી હોવું જોઈએ. આવકના આધારે ચાર કેટેગરી બનાવવામાં આવી છે: EWS (આવક 3 લાખથી ઓછી), LIG (3થી 6 લાખ), MIG-I (6થી 12 લાખ) અને MIG-II (12થી 18 લાખ). CLSS એટલે કે ક્રેડિટ લિંક્ડ સબસિડી સ્કીમ હેઠળ, આ કેટેગરીના વ્યક્તિઓને હોમ લોન પર વ્યાજ સબસિડી મળી શકે છે.
PMAY – દેશના વિકાસ તરફ મજબૂત પગથિયો
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના માત્ર ઘરોનું નિર્માણ કરવાની યોજના નથી, પણ તે ગરીબી દૂર કરવાની અને જીવનશૈલી સુધારવાની દિશામાં ઉઠાવવામાં આવેલ મોટું પગલું છે. આ યોજના દ્વારા દેશના લાખો પરિવારોને ઘર મળ્યા છે અને અસલ અર્થમાં તેઓ સામાજિક અને આર્થિક રીતે સ્વાવલંબી બન્યા છે. ઘર એ માત્ર ઇમારત નથી, પણ એક સુરક્ષા, માન અને સ્થાપિત જીવનની ઓળખ છે. સરકારની આ યોજના દેશના વિકાસ માટે એક મજબૂત આધારે જેમ કામ કરી રહી છે તેમ યથાવત ચાલુ રહે તે જરૂરી છે.
નિષ્કર્ષ
પ્રધાનમંત્રી આવાસ યોજના એ એવા લોકો માટે આશાની કિરણ છે જેમના પાસે પોતાનું ઘર નથી. સરકારી સહાય, લોન પર સબસિડી અને દરેક જરરૂરી સુવિધા સાથે આ યોજના આપણા સમાજના નબળા વર્ગ માટે એક અમૂલ્ય તકો આપે છે. જો તમે પાત્રતા ધરાવો છો, તો આ યોજના હેઠળ અરજી કરીને તમારા સપનાનું પાકું ઘર મેળવી શકો છો. આવાસ એ એક અધિકાર છે અને સરકાર તેને હકીકત બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે.